Kadim dönemlerden beri Kur’an’ın doğru anlaşılmasını sağlamak amacıyla tefsir ulemâsı tarafından bu alanda düşünmenin asgarî müştereklerini içeren tefsir usulü ve ulûmü’l Kur’an türü eserler yazılagelmiştir. Ancak ne var ki geçen zaman içerisinde konuşulan dilin ve günlük yaşam şartlarının farklılaşması insanların geçmiş dönemlerde yazılmış olan bu eserlerdeki kavramları tam olarak anlayamamalarına ya da esaslı bir anlama çabasına girişebilmek için yeterli zaman ayıramamalarına sebep olmuştur. Bu durum da Kur’an’ın anlaşılmasına olanak sağlayacak öncülleri barındıran yeni usul eserlerinin yazılmasını gerektirmiştir.
Çeşitli alanlarda yetkin bir alim olan Mennâ Halîl el-Kattân’ın yazmış olduğu ve bizim de makalemize konu edindiğimiz “Mebâhis fi ulûmi’l-Kur’an” adlı eser işte tam da bu amaca hizmet eden modern bir tefsir usulü eseri olması bakımından üzerinde durulmayı hak eden bir eserdir. Söz konusu eserin karşılaşmış olduğu yoğun ilgi bizde bu intibahı ortaya çıkaran sebeplerden bir diğeridir.
Anahtar Kelimeler: Tefsir, Kur’an, Usûl, Mebâhis, el-Kattân.
Giriş
Cebrail aracılığıyla Hz. Peygamber’e intikal eden Kur’an-ı Kerim, ilk günden günümüze varıncaya kadar muhatapları tarafından anlaşılmaya ve yaşanmaya çalışılmıştır.
[1] Esasında Hz. Peygamber hayatı boyunca bu yüce kitabın nasıl anlaşılması gerektiğini ashabına öğretmiştir.
[2] Fakat onun vefatıyla başlayıp İslam topraklarının genişlemesiyle devam eden süreçte pek çok alanda olduğu gibi Kur’an’ın anlaşılması noktasında da birtakım görüş ayrılıkları yaşandığı gerçeği câlib-i dikkat bir husustur.
[3] Öyle ki bu görüş ayrılıkları henüz Kur’an’ın kıraatine
[4] ilişkin en temel konulardan başlamak üzere zamanla; nâsih-mensuh
[5], muhkem-müteşâbih
[6] ve garîbü’l-Kur’an
[7] gibi direkt olarak Kur’an yorumuna etki edecek konulara varıncaya kadar geniş bir yelpazede karşımıza çıkmaktadır.
[8] İşte bu durum da hicri üçüncü asırdan itibaren günümüze kadar tefsir ulemasını bu alanda eserler yazmaya itmiştir.
[9] Onlar oluşturmaya başladıkları tefsir usulü ve ulûmu’l-Kur’an literatürüyle tartışmaları ortadan kaldırarak Kur’an üzerinde yapılacak düşünce faaliyetini sistematize edip ona belirli bir disiplin kazandırmayı hedeflemişlerdir.
[10]
Bu amaca matuf olarak hazırlanan ilk eser Hâris el-Muhâsibî’nin (ö. 243/857) yazmış olduğu “el-Akl ve fehmü’l Kur’ân” aldı eserdir. Bu eseri kendisinden üç asır sonra İbnü’l-Cevzî’nin (ö. 597/1201) “Fünûnu’l-efnân fî uyûni ulûmi’l-Kur’ân”ı takip etmiştir. Aralarında yalnızca bir asır olan Zerkeşi’nin (ö. 794/1392) “el-Burhân fî ulûmi’l-Kur’ân”ı ve Suyûtî’nin (ö. 911/1506) “el-İtkân fî ulûmi’l-Kur’ân”ı da bu alanın en önemli eserlerinden sayılmaktadır.
[11]
Bizim bu makalede ele alacağımız Mennâ Halîl el-Kattân’ın (ö. 1999) “Mebâhis fî ulûmi’l-Kur’ân” adlı eseri ise Kur’ân ilimlerinin temel konularını anlaşılabilir bir üslupla değerlendiren modern bir tefsir usulü ve ulûmu’l Kur’an eseridir. Onun bu sahada özellikle Arap dünyasında mazhar olduğu yoğun ilgi ve alaka bizi bu eser hakkında inceleme yapmaya sevk etmiştir.
[12] Bu yönüyle bu eserin Arap dünyasındaki tefsir algısını önemli manada etkilediğini ve bu sebeple de müellifi ve kendisi açısından incelenmeye değer bir eser olduğunu düşünmekteyiz.
1. Mennâ Halîl el-Kattân
Mennâ Halîl el-Kattân 1925 yılı Ekim ayında Mısır’ın Menûfiye vilâyetinin Üşmûne şehrine bağlı Şinşevr köyünde doğdu. Hafızlığını burada tamamladıktan sonra ilk eğitimini yine burada aldı. Şebînülkûm şehrinde Ezher’e bağlı el-Ma’hedü’d-dînî’de okudu. Ardından Kahire’de kaydolduğu Külliyyetü’l-usûli’d-dîn’den 1951’de artık ders verebileceğini ifade eden “âlimiyye” diplomasıyla mezun oldu. 1958’de Riyad’da Şeriat Fakültesi ve Arap Dili Fakültesi’nde hocalık yaptı. İlmî şahsiyetiyle Kral Faysal’ın takdirini kazanması üzerine 1974’te Suudi vatandaşlığına kabul edildi ve kendisine diplomatik pasaport verildi. Uzun yıllar eski Riyad Havaalanındaki büyük camide hutbe okudu. Birçok İslâm ülkesinde düzenlenen kongre ve sempozyumlara katıldı. Riyad İmam Muhammed b. Suûd, Mekke Ümmülkurâ ve Medine İslâm üniversitelerinde doktora ve yüksek lisans tez jürilerinde bulundu; kendisi de çok sayıda doktora ve yüksek lisans tezi yönetti. 19 Temmuz 1999’da Riyad’da vefat eden Kattân, Mekâbirünnesîm’e defnedildi.
[13]
2. Mebâhis fî Ulûmi’l-Kur’ân
Yukarıda belirttiğimiz gibi tefsir usulü ve ulûmü’l Kur’an sahasına dahil bir eser olan “Mebâhis fi ulûmi’l-Kur’an”, Mennâ Halîl el-Kattân tarafından kaleme alınmıştır. Eserin ilk baskısı Kahire’de 1981 yılında yapılmıştır. Bu çalışmayı yaparken yararlandığımız baskı iki mukaddime ve yirmi altı bölüm olmak üzere 362 sayfadan oluşan ikinci baskıdır. Eserde Kur’an tarihi, Kur’an ilimleri ve tefsir tarihi gibi tefsir ilminin üç temel konusu ele alınmış ve bu konular yeterli derecede, herkesin anlayabileceği bir biçimde okuyucuya sunulmuştur.
[14] Esesan onu etkileyici ve başarılı kılan en temel özelliği de işte budur.
2.1. Eserin Bölümleri
Çalışmamızın bu kısmında “Mebâhis fî Ulûmi’l-Kur’an”ı muhtevası bakımından panaromik bir bakış açısıyla bölüm bölüm inceleyerek onun tefsir sahası için ne denli önemli bir eser olduğunu gözler önüne sermeye çalışacağız.
2.1.1. Birinci Bölüm
Müellif kitabın birinci bölümünde Kur’an ilimleri ve tefsir usulünün tarifini, ortaya çıkışını ve gelişimini ele almıştır. Bu kapsamda Hz. Peygamber döneminde Kur’an’dan başka bir şeyin yazılıp yazılmadığını, Kur’an’ın ne kadarının tefsir edildiğini açıklamıştır. Ayrıca tabiîn dönemindeki tefsir faaliyetlerinin sadece sözlü rivayete dayandığını da hatırlatarak tedvin çağı denilen hicri ikinci asırda hadisin çeşitli bölümleriyle tedvin edilmesi işinin başladığından, bu tedvin işleminde tefsire ilişkin rivayetlerin de toplandığından bahsetmiştir. Bu bilgiyi aktardıktan sonra bazı âlimlerin ayetlerin tertibine uygun olarak kâmil manada Kur’an’ı tefsir ettiklerini ve bunların en meşhurunun İbn-i Cerîr et-Taberî (ö. 310/923) olduğunu söylemektedir.
Müellif son olarak tedvin döneminde Kur’an’la ilgili özel konuları içeren bazı eserler telif edildiğini, bu eserlerin isimlerini ve müelliflerini zikrettikten sonra bu araştırma ve konuların hepsine “ulûmu’l Kur’an” dendiğini belirtir ve ikinci bölüme geçer.
[15]
2.1.2. İkinci Bölüm
Müellif kitabın ikinci bölümünde “Kur’ân” başlığı altında Kur’an’ın özelliklerini, sözlük ve terim anlamını, Kur’an kelimesinin menşei hakkındaki çeşitli bilgileri aktararak Kur’an’ın isimlerini ve sıfatlarını açıklamaktadır. Öte yandan vahiyle ilişkili bir konu olması hasebiyle hadis-i kutsî ve hadis-i nebevînin sözlük ve terim anlamlarını verip bunlarla Kur’an arasındaki farkları anlatmaktadır.
[16]
2.1.3. Üçüncü Bölüm
Müellif tarafından ilk iki bölümde yukarıda zikrettiğimiz temel konulara değinildikten sonra bu bölümde ise vahyin mümkün oluşu ve meydana gelişi anlatılarak vahyin sözlük ve terim anlamları, Allah’ın vahyetmesinin keyfiyeti ve bu konudaki görüşler aktarılmış; inkârcıların vahye karşı olan şüpheleri ayetlerden deliller getirilerek bertaraf edilmeye çalışılmıştır.
[17]
2.1.4. Dördüncü Bölüm
Çalışmanın dördüncü kısmında ise sure ve ayetlerin Mekkî ve Medenî oluşları hakkında bilgiler vermiştir. Bu bağlamda Mekkî ve Medenî’yi bilmenin faydaları, sure ve ayetlerin Mekkî ve Medenî olarak kabul edilmelerindeki kriterlerden bahseden müellif, bu bilgilerin ardından bunları bilmenin tefsire ne gibi yararları olacağı konusunda da oldukça kıymetli izahlar
[18] yapmaktadır.
[19]
2.1.5. Beşinci Bölüm
Bu bölümde ilk ve son inen ayet ve sureler hakkında tefsir ulemasının görüşleri dikkate alınarak malumat verildiği görülmektedir. Ardından bölüm ilk ve son inen ayetleri bilmenin faydaları mevzuuna temas edilerek bitirilmektedir.
[20]
2.1.6. Altıncı Bölüm
Eserin altıncı bölümünde sebeb-i nüzul ile alakalı konular işlenmiştir. Bu bağlamda âlimlerin bu ilme önem verdikleri ve hakkında eserler telif ettikleri ifade edilmektedir. Öte yandan müellif burada sebeb-i nüzulü, “Ayetin inişine sebebiyet veren bir olayın meydana gelmesi veya Resûlullah’a bir şey sorulduğunda bunun üzerine meselenin hükmünü açıklayan ayetlerin nazil olması” şeklinde tarif etmiştir. Ardından müellif tefsir usulün vazgeçilmez kurallarından olan “sebebin husûsî olmasına değil, lafzın umûmî olmasına itibar edilir” kaidesi hakkında izahlar yapmıştır. Bu bölüm sebeb-i nüzul sigalarının anlatılmasıyla sona bulmaktadır.
[21]
2.1.7. Yedinci, Sekizinci ve Dokuzuncu Bölümler
Müellif çalışmanın yedinci, sekizinci ve dokuzuncu bölümlerini Kur’an tarihine ayırmıştır. Bu bağlamda ayet ve surenin ne anlama geldiği, Kur’an’ın nüzulü, müneccemen ve tedrîcen nazil oluşu, âlimlerin bu konudaki görüşleri, Kur’an’ın cem’i ve istinsâhı gibi konular eserin sözünü ettiğimiz bölümlerinde kendilerine yer bulabilmişlerdir.
[22]
Müellif bu bölümlerde ayrıca ayetlerin sureler içindeki tertibi, Resm-i Osmanî’nin tanımı ve daha sonraki kuşakların Kur’an hattı üzerinde yaptıkları harekeleme, noktalama, durak alametlerinin ve secavendlerin konması gibi çalışmalardan da söz etmektedir. Bunlara ilaveten Kur’an’ın yedi harf üzere inmesindeki hikmetler de yine zikredilen bölümlerde anlatılmaktadır.
[23]
2.1.8. Onuncu bölüm
Eserin onuncu bölümünde kıraatlerden bahsedilmektedir. Bu kapsamda kıraatin ıstılah manası “Kur’an’ı telaffuz mezheplerinden bir mezhep olup kurrâ imamlardan bir imamın başkasına muhalif olarak tuttuğu yoldur” şeklinde açıklanarak kıraatlerin tarihi hakkında bilgi verilmektedir. Bu bölüm “vakıf ve ibtidâ”, “tecvîd ve tilâvet adabı”, “Kur’an öğretimi ve karşılığında ücret almak”
[24] konuları anlatılarak sona erdirilmektedir.
[25]
2.1.9. On Birinci Bölüm
Kitabın on birinci bölümünde bir müfessirin bilmesi gereken konular açıklanmıştır. Bu konular sırasıyla şunlardır: Zamirler, marife-nekre, müfred-cem, Kur’an’da müterâdif sayılan ama müterâdif olmayan (haşyet-havf gibi) kelimeler, uslûbu’l Kur’an, atıf ve kısımlarıdır. Eserde bu konular Kur’an ayetlerinin delaletiyle etraflıca izah edilmeye çalışılmıştır. Ardından sırasıyla “feale”, “kâne”, “kâde”, “ceale”, ve “lealle” lafızlarının manaları açıklanmıştır.
[26]
2.1.10. On İkinci ve On Üçüncü Bölümler
Çalışmanın on ikinci ve on üçüncü bölümlerinde Kur’an lafızları açıklanmıştır. Bu bağlamda “muhkem”, “muteşabih”, “âmm”, “has” başlıkları açılarak bu başlıklar altında lafızlar konusu oldukça geniş bir biçimde irdelenmiştir.
[27]
2.1.11. On Dördüncü ve On Beşinci Bölümler
Eserin on dördüncü bölümünde tefsir usulünün problematik konularından “nâsih- mensûh konusu işlenmektedir. Müellif girişte nâsih ve mensûh hakkında bilgi verdikten sonra neshin tarifi ve şartları, terim anlamı, hakkında nesh vaki olan ayetler, nâsih ve mensûhu bilmenin yolları ve ehemmiyeti, nesh hakkındaki görüşler ve sübutunun delilleri, bu konudaki ihtilaflar, neshin kısımları, Kur’an’daki neshin çeşitleri ve hikmeti konularını bütüncül bir şekilde değerlendirerek
[28] bölümü bitirmektedir.
[29] On beşinci bölümde ise “mutlak”-“mukayyed” konusu anlatılmaktadır.
[30]
2.1.12. On Altıncı Bölüm
Eserin on altıncı bölümünde “mantûk” ve “mefhûm” başlığı yer almaktadır. Bu başlıklar altında bu kavramların terim anlamları zikredilerek lafızların mana ve hükümlere delalet etme yolları “nass”, “zâhir”, “müevvel”, “nassın işâreti”, “nassın iktizâsı” ve “mefhumun kısımları” bölümlerinde incelikleriyle beyan edilmiştir. Ayrıca müellifin burada lafızların mana ve hükümlere delalet etme yollarından olan “nassın ibaresi” ve “nassın delaleti” konularına da değindiği görülmektedir.
[31]
2.1.13. On Yedinci ve On Sekizinci Bölümler
Kitabın bu bölümleri “Kur’ân’ın î’câzı”
[32] ve “emsâlü’l Kur’ân”
[33] konularına ilişkindir. Bu bağlamda Kur’an’ın benzersiz bir metin olduğu ve belâğât yönünden bahsedilerek Kur’an’da verilen misaller incelenmektedir.
2.1.14. On Dokuzuncu, Yirminci ve Yirmi Birinci Bölümler
Kitabın bu bölümlerinde sırasıyla Kur’an’da geçen “kasem şekilleri”nden
[34], “cedelü’l Kur’an”dan
[35] ve “Kur’an kıssaları”ndan
[36] bahsedilmektedir.
2.1.15. Yirmi İkinci Bölüm
Kitabın yirmi ikinci bölümünde Kur’an’ın tercüme edilmesi meselesi genel hatlarıyla ele alınmıştır. Müellif burada tercümeyi “Bir kelamın manasını diğer lisanda dengi bir tabirle aynen ifade etmek” şeklinde açıklamış, çeşitlerinin ise “harfî” ve “tefsîrî” olmak üzere iki tane olduğunu belirtmiştir.
[37]
2.1.16. Yirmi Üçüncü Bölüm
Bu bölümde Kur’an’ı anlama meselesinde çok önemli iki kavram olan “tefsîr” ve “te’vîl” kelimeleri üzerinde durulmuştur. Eserde tefsir ve tevil kelimelerinin lügat ve ıstılah manaları verildikten sonra tevil ile tefsir arasındaki farklar anlatılmış, bu iki kelimenin zamanla birbirlerinin yerine kullanılır hale geldiği vurgulanmıştır.
[38]
2.1.17. Yirmi Dördüncü ve Yirmi Beşinci Bölüm
Bu bölümlerde müellif bir müfessirde bulunması gereken özellikleri maddeler halinde sıralayarak müfessirin uyması gereken esasları açıklamıştır.
[39] Buna ilaveten müellif “Hz. peygamber ve ashabı zamanında tefsir”, “tabiîn asrında tefsir ve tedvin” başlıkları altında bu ilmin doğuşunu ve gelişimini detaylı bir şekilde açıklamıştır. Meşhur tefsir kitapları ve modern dönemdeki bazı tefsirlerin değerlendirilmesi de yine bu bölümlerde yapılmıştır.
[40]
2.1.18. Yirmi Altıncı Bölüm
Kitabın bu son bölümünde müellif, bazı meşhur müfessirlerin hayatları ve eserleri hakkında bilgiler vererek kitabını bitirmiştir.
[41]
Çalışmamızın başından beri incelemeye çalıştığımız “Mebâhis fî ulûmi’l-Kur’an” adlı eser işte bu bölümlerden ve içeriklerden oluşmaktadır.
Değerlendirme ve Sonuç
Mennâ Halîl el-Kattân’a ait “Mebâhis fî ulûmi’l Kur’ân” adlı eser hakkında kısa bir değerlendirme yapacağımız bu son bölümde öncelikle bu eserin tefsir, hadis ve diğer ilimlerden pek çok seçkin kaynağa müracaat eden oldukça kıymetli bir eser olduğunu söylemeliyiz. Öyle ki müellif kitabının son kısmında başvurduğu otuz sekiz adet temel kaynaktan bahsetmektedir.
[42] Bu durum da hiç şüphesiz eserin değerine değer katmaktadır. Çalışma boyunca bizim satır aralarında görebildiğimiz başat kaynaklar ise Zerkeşî’nin “el-Burhân fî ulûmi’l-Kur’an”ı ve Suyutî’nin “el-Itkan fî ulûmi’l-Kur’an”ıdır. Müellif eserinde daha çok bu iki kaynağa müracaat etmiştir.
Eseri değerli kılan bir diğer özellik ise kolay bir ibareye ve akıcı bir üsluba sahip olması nedeniyle tefsir usulünün en karmaşık konularını dahi suhûletle ilim tâliplerine aktarabilmesidir. Bu yönüyle eserin başta zikrettiğimiz yazılış amacına uygun bir nitelik taşıdığını söyleyebiliriz.
Eserde üzerinde tartışma vaki olan konular anlatıldıktan sonra mutlaka o konudaki şüpheler ve ithamlar teker teker ilmî bir üslupla incelenmiş ve bu ithamlara karşı cevaplar üretilmiştir. Öte yandan yine her konunun sonunda anlatılan mevzuyu bilmenin faydalarıyla alakalı ilim tâliplerini teşvik edici mahiyette müstakil başlıklar açılmıştır. Ayrıca eserde yoğunluklu bir Kur’an ve tefsir tarihi anlatımı yapılmaktadır.
Özetle bu eser zor konuları kolayca anlatmayı başaran, konuların önemini kavratan ve ithamlara cevap verebilen, bünyesinde nitelikli bir Kur’an ve tefsir tarihi anlatımı barındıran güçlü bir eserdir. Bu yönleri göz önünde bulundurulduğunda eserin görünürlüğünün ve şöhretinin neden bu denli hızlı arttığı rahatlıkla anlaşılabilmektedir. “Mebâhis” bu özellikleriyle modern bir tefsir usulü kaynağı olarak karşımızda durmaktadır.
DİPNOTLAR
[1] Mustafa Özel, “Elmalılı’nın Mealinin Bazı Özellikleri”, Diyanet İlmi Dergi (Kur’an Özel Sayısı), Ank., 2012, s. 553.
[2] İsmail Cerrahoğlu, Tefsir Usulü, Türkiye Diyanet Vakfı Yay., Ank., 2013, s. 260.
[3] Sait Şimşek, Günümüz Tefsir Problemleri, Kitap Dünyası, İst., 2014, ss. 42-43.
[4] Muhammed Mustafa el-A’zamî, Kur’an Tarihi, İz Yayıncılık, İst., 2018, s. 199; Muhsin Demirci, Kur’an Tarihi, MÜİF. Vakfı Yay., İst., 2017, s. 198-199; M. Zahid el-Kevserî, “Yedi Harf Nedir?”, (Çev. Yunus Ekin), Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2002, S: 6, s. 108; Abdurrahman Çetin, “Kur’an-ı Kerîm’in İndirildiği Yedi Harf”, İslâmî Araştırmalar, 1987, cilt: 1, S: 3, s. 71.
[5] Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebû Bekr b. Muhammed es-Süyûtî, el-İtkân fî Ulûmi’l-Kur’an, Mektebet-ü Dâri’t-Türâs, Kâhire, 2010, s. 597; Muhammed Hamidullah, Kur’an-ı Kerim Tarihi, Beyan Yay., İst., 2016, s. 97; Sait Şimşek, Kur’an’ın Anlaşılmasında İki Mesele, Kitap Dünyası, Konya., 2016, s. 97.
[6] Ebû Câfer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd et-Taberî, Câmiu’l-Beyân an Te’vîli Âyi’l-Kur’ân, Mısır, 1945, cilt. 11, s. 123; Şükrü Özbuğday, “Kur’an-ı Kerim’deki Muhkem-Müteşabih Ayrımının İncelikleri”, Diyanet İlmi Dergi, 1999, cilt: 35, S: 3, ss. 31-32.
[7] Muhsin Demirci, Tefsir Usûlü, MÜİF. Vakfı Yay., İst., 2010, s, 155-156; Sadreddin Gümüş, “Garîbü’l-Kur’ân Tefsirinin Doğuşu”, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1987-1988, S: 5-6, s. 10.
[8] Muhsin Demirci, Konulu Tefsire Giriş, MÜİF. Vakfı Yay., İst., 2013, s. 16-19.
[9] Muhsin Demirci, “Tefsir Usûlünün Temel Kaynakları”, Kur’an Mesajı: İlmi Araştırmalar Dergisi, 1999/2, cilt: 2, S: 22, 23, 24, s. 171.
[10] Muhammed b. Lütfi es-Sabbağ, Tefsir Usulü Araştırmaları (Çev. Ömer Dumlu), Anadolu Yay., İzmir, 1999, s. 9.
[11] Murat Akkuş, “Mennâ Halîl el-Kattân’ın Mebâhis fî ‘Ulûmi’l-Kur’ân Adlı Eserinin Kıraat İlmi Açısından Değerlendirilmesi”, Ulûmu’l-Kur’ân Kaynaklarında Kıraat İlmi, 2019, s. 219.
[12] İlgili eseri tercüme edip “Kur’ân İlimleri” adıyla Türkçeye kazandıran Arif Erkan o tarihlerde eserin Arap dünyasında kısa sürede şöhret bularak üç baskı birden yaptığından bahsetmektedir. Bkz: Mennâ Halîl el-Kattân, Kur’an İlimleri, (Çev. Arif Serkan), Timaş Yay., İstanbul, 1997, s. 15. Bu tercüme toplam 550 sayfadan müteşekkil olup mütercim eseri tercüme ederken salt bir tercüme metodu kullanmış, konular hakkında kendi değerlendirmelerine yer vermemiştir.
[13] Kattân’ın birçok alana dair kaleme aldığı başlıca eserleri: Târîhu’t-teşrîi’l İslâmî, Kahire, 1989, Mebâhis fî ulûmi’l-hadîs, Kahire, 1987, Nüzûlü’l-Kur’ân alâ seb‘ati ahruf, Kahire, 1991, Tefsîru âyâti’l-ahkâm, Kahire, 1975, Mu‘avvikâtü tatbîki’ş-şerî‘ati’l-İslâmiyye, Kahire, 1991, Mebâhis fî ‘ulûmi’l-Kur’ân, Kahire, 1981, Geniş bilgi için bkz: Ahmet Özel, “Kattân, Mennâ Halîl”, DİA., Ank., TDV Yay., 2019, c. EK-2, ss. 30-32.
[14] Müellif kendi ifadelerinde bu eseri kaleme almakla tefsir usulünü açık ve anlaşılabilir bir şekilde okuyucuya aktarmayı amaçladığını söylemektedir. Bkz: Mennâ Halîl el-Kattân, Mebâhis fî Ulûmi’l-Kur’an, Müessesetü’r-Risale, Beyrut, 1998, s. 5.
[15] Kattân, a.g.e., ss. 9-16.
[16] Kattân, a.g.e., ss. 17-26.
[17] Kattân, a.g.e., ss. 27-44.
[18] Burada hemen ifade edelim ki Kattân şüphelere cevap vermek ve anlatılan konuyu bilmenin faydalarını izah etmek şeklindeki metodunu tüm eseri boyunca gerekli gördüğü yerlerde ustalıkla uygulamıştır.
[19] Kattân, a.g.e., ss. 45-58.
[20] Kattân, a.g.e., ss. 59-67.
[21] Kattân, a.g.e., ss. 69-90.
[22] Kattân, a.g.e., ss. 91-123.
[23] Kattân, a.g.e., ss. 125-151.
[24] Müellif burada Kur’an öğretimi ile meşgul olan kişilerin ücret alabilecekleri ve alamayacakları yönündeki çeşitli görüşleri aktarmakla birlikte kendi kanaatini izhar etmemiştir. Fakat en son zikrettiği görüş Hz. Peygamberin de muallim olduğu ve hediye kabul ettiği şeklindeki görüştür. Geniş bilgi için bkz: Kattân, Mebâhis, ss. 174-175.
[25] Kattân, a.g.e., ss. 153-185.
[26] Kattân, a.g.e., ss. 175-193.
[27] Kattân, a.g.e., ss. 195-210.
[28] Burada müellifin Kur’an’da neshin vâkî olduğu kanaatini taşıdığını, dolayısıyla bu konuda klasik ulemayla aynı düşünceleri paylaştığını söyleyebiliriz.
[29] Kattân, a.g.e., ss. 211-223.
[30] Kattân, a.g.e., ss. 225-228.
[31] Kattân, a.g.e., ss. 229-234.
[32] Kattân, a.g.e., ss. 235-256.
[33] Kattân, a.g.e., ss. 256-264.
[34] Kattân, a.g.e., ss. 265-271.
[35] Kattân, a.g.e., ss. 273-278.
[36] Kattân, a.g.e., ss. 279-284.
[37] Kattân, a.g.e., ss. 285-294. Müellif Kur’an için mümkün olanın tefsîrî tercüme olduğunu savunmaktadır. Bkz: Kattân, a.g.e., s. 288.
[38] Kattân, a.g.e., ss. 295-299.
[39] Kattân, a.g.e., ss. 301-304.
[40] Kattân, a.g.e., ss. 304-313.
[41] Kattân, a.g.e., ss. 314-356.
[42] Kattân, a.g.e., ss. 357-358.
KAYNAKÇA
Akkuş, Murat, Mennâ Halîl Kattân’ın Mebâhis fî Ulûmi’l-Kur’ân Adlı Eserinin Kıraat İlmi Açısından Değerlendirilmesi, Ulûmu’l-Kur’ân Kaynaklarında Kıraat İlmi, 2019, s. 219. Çetin Abdurrahman (1987), Kur’an-ı Kerîm’in İndirildiği Yedi Harf, İslâmî Araştırmalar, cilt: 1, sayı: 3, s. 71. Demirci, Muhsin (2010), Tefsir Usûlü, İstanbul: MÜİF. Vakfı Yayınları. Demirci, Muhsin (2013), Konulu Tefsire Giriş, İstanbul: MÜİF. Vakfı Yayınları. Demirci, Muhsin (2017), Kur’an Tarihi, İstanbul: MÜİF. Vakfı Yayınları. Demirci, Muhsin, Tefsir Usûlünün Temel Kaynakları, Kur’an Mesajı: İlmi Araştırmalar Dergisi, 1999/2, cilt: 2, sayı: 22, 23, 24, s. 171. el-A’zamî, Muhammed Mustafa (2018), Kur’an Tarihi, İstanbul: İz Yayıncılık. el-Kattân, Mennâ Halîl (1997), Kur’an İlimleri, (Çev. Arif Serkan), İstanbul: Timaş Yayınları. el-Kattân, Mennâ Halîl (1998), Mebâhis fî Ulûmi’l-Kur’an, Beyrut: Müessesetü’r-Risale. el-Kevserî, Zahid, Yedi Harf Nedir?, (Çev. Yunus Ekin), Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2002, sayı: 6, s. 108. es-Sabbağ, Muhammed b. Lütfi (1999), Tefsir Usulü Araştırmaları (Çev. Ömer Dumlu), İzmir: Anadolu Yayınları. es-Süyûtî, Ebül-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed (2010), el-İtkân fî Ulûmi’l-Kur’an, Kâhire: Mektebet-ü Dâr-it- Türâs. et-Taberî, Ebû Câfer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd (1945), Câmiu’l-Beyân an Te’vîli Âyi’l-Kur’ân”, Mısır. Gümüş, Sadreddin, Garîbü’l-Kur’ân Tefsirinin Doğuşu, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1987-1988, sayı: 5-6, s. 10. Hamidullah, Muhammed (2016), Kur’anı Kerim Tarihi, İstanbul: Beyan Yayınları. İsmail Cerrahoğlu (2013), Tefsir Usulü, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. Özbuğday, Şükrü, Kur’an-ı Kerim’deki Muhkem-Müteşabih Ayrımının İncelikleri, Diyanet İlmi Dergi, 1999, cilt: 35, sayı: 3, ss. 31-32. Özel Ahmet (2019), “Kattân, Mennâ Halîl”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Ankara, TDV Yay., c. EK-2, ss. 30-32. Özel, Mustafa, Elmalılı’nın Mealinin Bazı Özellikleri, Diyanet İlmi Dergi (Kur’an Özel Sayısı), Ankara, 2012, s. 553. Şimşek, Sait (2014), Günümüz Tefsir Problemleri, İstanbul: Kitap Dünyası. Şimşek, Sait (2016), Kur'an'ın Anlaşılmasında İki Mesele, Konya: Kitap Dünyası.
